Doğum sonrasında üreme
organlarının eski fonksiyonlarını kazanmasıyla birlikte yeni
anne yeniden hamile kalabilir. Bebeklerini ek gıda vermeden
yalnız anne sütüyle besleyen ve aynı zamanda hiç adet
görmeyen annelerin 6 ay süreyle gebe olma şansı azdır.Ancak
emzirmek kadının hamile kalmayacağı anlamına gelmez. Emzirme
döneminde fizyolojik olarak doğurganlık bir süre
gecikmektedir. Aileler bu sürenin ne zaman sonlandığını
bilmediklerinden, emziren anneler çoğunlukla
doğurganlıklarının başladığını beklemedikleri bir gebelikle
karşılaşınca anlamaktadırlar.
İlk 2 aydan sonra adet görmek ya da bebeği başka besinlerle
doyurmak yeniden gebe kalınabileceğinin habercisidir. Yeni
bir gebelik istemeyen çiftler doğum sonrasında en kısa
zamanda korunmaya başlamalıdırlar.
Doğum sonrasında hemen çocuk istense bile bir süre ara
vermek gerekir ve ailenin gebelik olmaması için etkili
şekilde korunması gerekir. İki doğum arasında iki yıldan az
bir süre olursa hem iki çocuğun hem de annenin sağlığı
olumsuz etkilenecek, yaşam kalitesi düşecektir.
·İki yıldan daha sık aralarla doğan çocuklarda ölüm
olasılığı ve sağlık sorunları, daha uzun aralarla doğan
çocuklardan daha fazladır.
·Sık doğum, bir önceki çocuğun sağlığını da etkiler. Anne
yenidoğan kardeşle daha çok ilgileneceği için bir önceki
çocuğun beslenmesi, sağlıklı büyüme ve gelişmenin
desteklenmesi, çevredeki zararlardan korunması yeterince
sağlanamaz. Bir doğumdan sonra en az 2 yıl geçmeden tekrar
gebe kalınması anneden yorgunluk ve sağlık sorunlarına neden
olur, doğacak bebeğin gelişmesi de olumsuz etkilenebilir.
Gebelikten korunma yöntemleri sayesinde istenmeyen
gebelikten korunmanın yanı sıra, cinsel hayat daha zevkli
hale gelir, istenmeyen gebelik korkusu sorunu ortadan
kalkar.
Gebelikten korunmak için, adet kanamaları başlamamış ve /
veya anne emziriyor olsa bile, doğumdan sonra hemen ya da
kesinlikle 6. haftanın bitiminde etkili bir yöntem
kullanmaya başlanmalıdır.
Planlanmamış Bir Gebelikle
Karşılaşmamak İçin
Doğum sonrasında ilk cinsel ilişkiden önce her kadın bir
aile planlaması yöntemi kullanmaya başlamalıdır. Doğum
sonrasında bütün korunma yöntemleri kullanılabilir. Herkes
için uygun olan tek bir yöntem yoktur ve çiftler kendi
durumları hakkında düşünerek ve bir uzmana danışarak seçim
yapmalıdırlar.
Doğum Sonrası Dönemde Kullanılabilecek Aile Planlaması
Yöntemleri :
Prezervatif (Kondom / Kılıf):
Doğum sonu dönemde ilk cinsel ilişkiden başlayarak
kullanılabilir. Emzirme sürecinde olabilecek vajinal kuruluk
nedeniyle rahatsızlık hissedilirse, prezervatif spremisit ya
da nemlendirici kremlerle kullanılabilir. Prezervatifin
önemli özellikleri, hiçbir yan etkisinin olmaması ve cinsel
yolla bulaşan hastalıklara karşı da koruyucu olmasıdır.
Başka bir doğum istenene dek, her uygulamada bir yenisi
kullanılmak koşuluyla sürekli kullanılabilir.
Spermisitler (Köpüren tablet, jel ve köpükler):
Kondom gibi hemen kullanılabilir. Vajinanın nemlenmesine de
yardım etmesi, cinsel ilişkinin ağrılı olmasını önleyebilir.
Etkisi diğer yöntemlerden daha az olabilir, uygulama
dikkatle yapılmalıdır. Bu yöntem uygulandığında 6 saat
geçmeden vajina yıkaması yapılmamalıdır. Dış organların
yıkanmasında sakınca yoktur.
Diyafram:
Doğumdan 6 hafta sonra rahim normal şekline döndükten sonra,
diyaframı vajina derinine rahim ağzını kapatacak şekilde
yerleştirmeyi başaran kadınlar için çok etkili bir
yöntemdir. Sağlıkla ilgili ciddi bir riski ve yan etkisi
olmaması nedeniyle tercih edilebilir. En az 6 saat en fazla
24 saat yerinde bırakılabilir. Bu süre içinde, kadın yıkanma
dahil her işini sürdürebilir. Diyaframların çeşitli boyları
vardır. Kadına uygun olan diyafram büyüklüğü vajinal muayene
ile belirlenir.
Rahim İçi Araçlar (RİA, Spiral):
Erken uygulama: Normal vajinal doğumda plasentanın
atılmasından sonra 10 dakika içinde bakırlı, T tipi rahim
içi araçlar uygulanabilir. Bu fırsat kaçırılmış ise, ilk 48
saat içinde de uygulanması mümkündür.
Altı hafta sonra uygulama: Normal doğumdan 6 hafta sonra ve
sezaryenden 8 hafta sonra, adet kanaması zamanına bağlı
olmadan herhangi bir zaman RİA uygulanabilir. Düşükle
sonlanan gebeliklerden hemen sonra da uygulanabilir. Bakır T
tipi araçlardaki bakırın anne sütüne ve anne sütü emen
bebeğe hiçbir olumsuz etkisi yoktur.
Emzirmeye bağlı olarak adet görmeme durumunda uygulama için
adeti beklemeye gerek yoktur. Adetleri başlamış olan
hanımlarda, kanama dönemi uygulama için en uygun zamandır.
RİA uygulanmasından önce, adet görmeyen emziren annelerde
gebelik olmadığından kesin emin olmak istendiğinde, adet
söktürücü yüksek doz hormon ilaçlarının uygulanması gereksiz
ve zararlıdır. Gebelik şüphesinde yapılması gereken 15 gün
arayla iki kez gebelik testidir. Adet düzeni henüz
yerleşmemiş bir kadında tek bir kez yapılan gebelik testi
ile negatif sonuç alınması gebelik olmadığını kesin olarak
göstermez.
Doğum sonu rahim içi uygulandıktan sonra, diğer zamanlarda
olduğu gibi, bir süre kanama görülebilir. Araç uygulaması
ile düzenli adet görme arasında bir ilişki yoktur.
Bakır T tipi (CuT380) araç 10 yıl korunma sağlar. Gebelik
istendiğinde araç çıkarılır ve çıkarıldığında doğurganlık
hemen geri döner.
Hormonlu Kontraseptifler:
Kombine Oral Kontraseptifler (Doğum kontrol hapları): Doğum
sonrası emziren annelerde KOK kullanımı önerilmemektedir.
Emzirmeyen annelerde doğumdan sonra 3. haftada başlanabilir.
4. haftadan sonra ise, sağlık personeli tarafından gebelik
araştırması yapıldıktan sonra verilir.
Minihaplar: Yalnız progestin içeren minihaplar özellikle
emzirme döneminde tercih edilen hormonal bir korunma
yöntemidir. Minihapların anne sütünün miktar ve niteliğini
arttırdığı bilinmektedir.
Uzun Etkili İğne Şeklinde Kontraseptifler:
Yalnız progestin içeren iğneler
Üç ayda bir kalçadan ya da koldan uygulanan bu yöntemin en
önemli avantajları arasında, anne sütü miktarını arttırması
gelmektedir. Emziren annelerde doğum sonrası 6 hafta-6 ay
arası dönemde uygulanır. Emzirmeyen annelerde ise, doğum
sonrası hemen başlanabilir.
Hem progestin hem östrojen içeren iğneler
Bu iğnelerin emziren annelerde doğumdan sonra 6 ay
kullanılması önerilmez. Emzirmeyen annelerde ise, ilk 3
haftadan sonra başlanmalıdır.
Doğal Aile Planlaması Yöntemleri:
Vücut ısısı ölçümleri, servikal mukus değerlendirmeleri gibi
yöntemler doğum sonrası erken dönemde güvenilir değildir.
İsteğe Bağlı Cerrahi Sterilizasyon:
En etkili doğum kontrol yöntemleri olan kadında tüp
ligasyonu, erkekte vazektomi geriye dönüşü olmayan
yöntemlerdir. Bunlar doğum aralarını açmak amacıyla değil,
bir daha hiç çocuk sahibi olmamak istendiğinde kullanılır.
Uygulanması tüp ligasyonundan çok daha kolay bir teknikle
mümkün olan, kısa süreli ve pahalı olmayan bir girişim olan
vazektomi istendiğinde her zaman uygulanabilir.
Tüp ligasyonu eskiden beri, istendiğinde sezaryen
doğumlarında uygulanan bir yöntem olmakla birlikte, bugün
bir ön şart aranmadan ailenin isteği ile her zaman
yapılabilmektedir. Doğum sonu dönem, özellikle hastanede
doğum yapan kadınlar için en elverişli zamandır. Kısa süreli
bir işlemdir, birkaç saat sonra bebek emzirilebilir.
Kaynak: Dr. Ayşegül AKGÜN Halk sağlığı uzmanı